Peace Brigades International

Femicide in Oaxaca (Mexico): zoals Eufrosina zijn er meer

Eufrosina —moeder van drie kleine kinderen en werkzaam als baliemedewerker en in het huishouden— kwam doodsbang het huis van haar buurvrouw binnengerend: haar man probeerde haar huisje in brand te steken. Ineens stond hij weer voor haar neus, nadat hij twee jaar lang op de vlucht was geweest. Die vlucht was het gevolg  van een eerdere aanklacht die ze bij het Openbaar Ministerie in de Mexicaanse deelstaat Oaxaca had ingediend tegen huishoudelijk geweld, nadat hij haar keel had geprobeerd door te snijden met een keukenmes. “Het is enkel een krasje,” verklaarde het Openbaar Ministerie, dat ondanks alle blauwe plekken op Eufrosina’s gezicht en lichaam van oordeel was dat het geen wonden waren die haar leven in gevaar zouden brengen. Uiteindelijk is alleen een aanhoudingsbevel ten aanzien van de lichte verwondingen afgegeven. Eufrosina’s man kwam echter terug om haar te stalken en haar lastig te vallen na werktijd, met uiteindelijk de poging om haar huis in brand te steken. Eufrosina keerde terug naar het Openbaar Ministerie om een nieuwe aanklacht in te dienen, maar daar kreeg ze te horen dat ze  eerst maar moest proberen om tot een schikking te komen met de dader. Vandaag de dag bevindt Eufrosina zich ver van huis, in gedwongen ballingschap*. Zoals Eufrosina zijn er veel meer vrouwen in Mexico.

In de zuidelijke deelstaat Oaxaca begeleidt Peace Brigades International sinds 2016 de lokale organisatie Consorcio para el Diálogo Parlamentario y la Equidad Oaxaca. Deze organisatie komt sinds 2003 op voor de rechten van vrouwen en voor gendergelijkheid. Ze verzorgt trainingen en juridische hulp aan slachtoffers; werkt in lokale gemeenschappen aan capaciteitsopbouw; en probeert door lobbywerk en publieke campagnes de positie van vrouwen te versterken. Vijftien jaar geleden is Consorcio Oaxaca als onderdeel van het Colectivo Huaxyacac ook begonnen met het registreren van femicide in Oaxaca. Op 25 november 2019, de Internationale Dag voor Eliminatie van Geweld tegen Vrouwen, presenteerde de organisatie een rapport over de toename van femicide sinds het aantreden van de gouverneur Alejandro Murat, van de Mexicaanse Institutioneel Revolutionaire Partij (Partido Revolucionario Institucional, PRI), in december 2016. Ook Eufrosina’s verhaal wordt in dit rapport genoemd.

Femicide en de roep om verandering

Het eerste jaar van de nieuwe regering van Andrés Manuel López Obrador zal waarschijnlijk de boeken ingaan als het meest gewelddadige jaar in de Mexicaanse geschiedenis tot nu toe.  Vrouwen zijn steeds vaker het slachtoffer van extreme vormen van geweld. Er wordt al jaren geprotesteerd tegen het geweld tegen vrouwen in het land, maar de afgelopen maanden lijken de protesten heviger te zijn geworden. In september 2019 brachten verschillende vrouwen tijdens een protest feministische leuzen aan op de Ángel de la Independencia, een onafhankelijkheidsmonument aan de Paseo de la Reforma in Mexico-Stad. Sommige Mexicanen vonden dit te ver gaan en bekritiseerden de protestbeweging. Anderen vonden juist dat dit de enige manier was om aandacht te trekken en vonden het stuitend dat veel Mexicanen meer aandacht gaven aan de bekladding van het monument dan aan het vermoorden van een vrouw. Wat je ook vindt van deze en andere acties van de protestbeweging, één ding staat buiten kijf: de bekladding van het monument heeft het publieke debat over femicide in Mexico flink aangewakkerd.

Femicide in Mexico: de cijfers

Volgens de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en de Cariben (ECLAC) van de Verenigde Naties liggen 14 van de 25 meest gewelddadige landen voor vrouwen in Latijns-Amerika en de Cariben. Mexico staat op plek 23. Volgens Consorcio Oaxaca wordt er in Mexico elke 2,5 uur een vrouw vermoord. Dat komt dus neer op 9 à 10 vrouwen per dag. In 2018 zijn er in Mexico in totaal 3580 vrouwen met geweld om het leven gebracht. Daarvan zouden slechts 834 gevallen daadwerkelijk als femicide zijn onderzocht en behandeld.

Daar stuiten we gelijk op een probleem: wat valt er nu wel onder femicide en wat niet? Volgens de Mexicaanse onderzoekster Marcela Lagarde bestaat femicide uit een reeks gewelddadige acties tegen vrouwen, die hun mensenrechten schenden, hun veiligheid bedreigen en in gevaar brengen en in sommige gevallen de dood tot gevolg hebben. Eufrosina’s ervaringen zouden volgens Lagarde dus ook onder femicide vallen. De ECLAC en veel andere organisaties verstaan onder femicide ‘de moord op vrouwen vanwege het feit dat ze vrouw zijn’. Dit is de meest gangbare definitie van femicide.

Consorcio Oaxaca en de andere organisaties die een bijdrage hebben geleverd aan het rapport —waaronder de mensenrechtenorganisatie EDUCA, die ook door PBI wordt begeleid— komen tot de conclusie dat er in de deelstaat Oaxaca in de afgelopen vijftien jaar in totaal 1207 vrouwen zijn vermoord, om welke reden dan ook. In 2004 werden er 46 gevallen geregistreerd. In 2019 bedroeg dit in de periode van 1 januari tot 30 september maar liefst 105 gevallen. Sinds het aantreden van de nieuwe gouverneur Murat staat de teller al op 370 gevallen van femicide.

Femicide en de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties

Volgens de ECLAC is het meten van femicide van belang voor het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties, de zogenaamde SDG’s. De twee doelstellingen die in dit geval van belang zijn vallen onder SDG 5 (Gendergelijkheid) en SDG 16 (Vrede, justitie en sterke publieke diensten).

Het werk van Peace Brigades International valt ook onder SDG 16. We vinden het belangrijk dat mensenrechtenverdedigers hun werk kunnen blijven doen en daarbij niet hoeven te vrezen voor hun leven. Dat is dan ook de reden dat Peace Brigades International Consorcio Oaxaca begeleidt, zodat de werknemers van de vrouwenorganisatie zich kunnen richten op de verbetering van de positie van vrouwen in Oaxaca en op de strijd tegen femicide. Zo proberen we samen een stapje dichter bij het ultieme doel te komen: het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen in 2030.

*De inleiding is een letterlijke vertaling van Eufrosina’s verhaal, afkomstig van het rapport van Consorcio Oaxaca.

Bronnen: Consorcio Oaxaca; ECLAC; SDG Nederland