“Er kan geen sprake zijn van ontwikkeling zolang onze rechten worden geschonden.” De strijd van de inheemse gemeenschappen van de landengte van Tehuantepec tegen het Interoceanic Corridor-project en zijn industriële ontwikkelingscentra.
De middagzon brandt meedogenloos op het kleine terras van Santa María Mixtequilla (SMM) in de Mexicaanse staat Oaxaca, waar vijftig mensen samenkomen. Sommige vrouwen proberen koel te blijven met papieren waaiers, terwijl de mannen grote sombrero’s dragen om de hitte van Istmo te verzachten. Een oudere man staat op en spreekt resoluut, terwijl de menigte met subtiele hoofdbewegingen hun steun voor zijn woorden betuigt: “ze willen ons betalen voor een meter land met de waarde van een kilo tortilla’s”. Een van de industriële ontwikkelingscentra, een windpark, strekt zich uit over 502 hectare van de gemeente SMM en werd in 2021 goedgekeurd via wat de gemeenschap een ‘gesimuleerd overleg’ noemt, aangezien niet iedereen op de hoogte werd gebracht of bij de besluitvorming werd betrokken. De man vertelt hoe het project een diepe verdeeldheid in de gemeenschap heeft veroorzaakt tussen degenen die hun land al hebben verkocht en degenen die de betaling (van 1,40 EUR per m2) te laag vinden en eisen dat hun geschiedenis en erfgoed – als inheemse gemeenschap – erkend worden op het grondgebied, evenals de gevolgen voor het milieu voor toekomstige generaties. Volgens lokale organisaties zijn de sociaal-ecologische effecten van het project niet duidelijk gemaakt en zijn ze ook niet in hun geheel goed geanalyseerd door een nationaal mechanisme voor het evalueren van de milieueffecten van ontwikkelingsinitiatieven. Bovendien is er geen plan voor civiele bescherming ingediend. De gemeenschap eist een tweede consultatie waaraan de hele gemeenschap kan deelnemen, en die duidelijke en geverifieerde gegevens zal bevatten over de voor- en nadelen van het project; en vragen daarmee dat hun recht op overleg en vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming (FPIC) wordt gerespecteerd, zoals vastgelegd in nationale en internationale normen[1].
De schendingen waar de gemeenschap van de gemeente SMM onder lijdt zijn slechts enkele van de getuigenissen verzameld door de observatiemissie die plaatsvond in de regio van de landengte van Tehuantepec tussen 25 en 27 juli 2023, waarbij een bezoek werd gebracht aan 4 inheemse gemeenschappen die getroffen waren door de Interoceanische Corridor [2] en zijn industriële ontwikkelingscentra[3]: Mogoñé Viejo, Santa María Mixtequilla, Santa Cruz Tagolaba en Puente Madera. De missie – bijeengeroepen door de Unie van Inheemse Gemeenschappen van de Noordelijke Zone van Istmo (UCIZONI)[4], het Mexicaanse Centrum voor Milieurechten (CEMDA)[5] en Front Line Defenders (FLD) – omvatte de deelname van 19 nationale en internationale maatschappelijke organisaties, waaronder PBI, en acht mediavertegenwoordigers, met als doel het documenteren en vergroten van het bewustzijn over de mensenrechtenschendingen veroorzaakt door de Interoceanic Corridor.
De landengte van Tehuantepec is de smalste zone van Mexico tussen de twee oceanen (Pacific en Atlantic), langs de Golf van Mexico. Naast de staat Oaxaca omvat de landengte de staten Veracruz, Chiapas en Tabasco. De regio wordt gekenmerkt door een hoog percentage inheemse bevolking (voornamelijk van Zapoteekse en Huave-afkomst) en een lange geschiedenis van verzet. Er is een snel toenemend aantal controversiële industriële initiatieven in het gebied geweest, vanwege de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit, die nu deel uitmaken van bredere ontwikkelingsplannen zoals windparken, gezien de uitstekende windomstandigheden in de regio, en de Interoceanische Corridor.
De Corridor is van plan de havens van Coatzacoalcos (Veracruz) en Salina Cruz (Oaxaca) met elkaar te verbinden, wat gevolgen zal hebben voor ten minste 79 gemeenten (33 in Veracruz en 46 in Oaxaca), om uiteindelijk te verbinden met een ander grootschalig investeringsproject, de Maya-trein. Het doel is om de nationale en internationale handel aan te moedigen en ervoor te zorgen dat bedrijven zich daarheen vestigen, maar dit brengt het grote risico met zich mee dat het land en de gewoonten van de volkeren die de regio bewonen, worden beschadigd. Het project ging van start in september 2019 en sindsdien hebben zich meerdere gebeurtenissen voorgedaan ten nadele van gemeenschappen die het niet eens zijn met de uitvoering ervan en die direct en indirect zijn blootgesteld aan verschillende vormen van agressie. Tot nu toe zijn er gevallen van bedreiging, intimidatie, criminalisering, verwondingen en moorden geregistreerd. In de context van macrocriminaliteit die veel delen van Mexico kenmerkt, vallen de belangen van de particuliere sector, georganiseerde misdaadnetwerken en overheidsadministraties samen met betrekking tot de Interoceanische Corridor.
Als deelnemers aan de observatiemissie werden patronen in de schendingen van de gemeenschappen en hun leden geïdentificeerd. De vier hierboven genoemde gemeenschappen meldden dat de gehouden consultaties op zijn best performatief waren geweest, waarbij hele delen van de gemeenschappen werden uitgesloten vanwege selectieve uitnodigingen en frauduleuze deelname (vervalste handtekeningen, zelfs van mensen die al lang dood zijn). Bovendien informeerden de vergaderingen de gemeenschappen niet goed over de implicaties van de projecten, omdat de deelstaat- en federale overheid alleen de voordelen benadrukten die de projecten zouden opleveren, zoals de bouw van scholen, ziekenhuizen, toegang tot drinkwater en andere programma’s die geen tekenen van starten vertonen.
In de gemeenschappen, waar conflicten en verdeeldheid zijn ontstaan over de projecten, zijn de activisten die zich tegen de projecten hebben uitgesproken en degenen die tegen de onteigening van hun land zijn, het slachtoffer geweest van bedreigingen, fysieke agressie, intimidatie, uitzettingsbevelen, afpersing en willekeurige detentie, criminalisering, militarisering van het grondgebied en in de ergste gevallen moordaanslagen[6].
Er lopen momenteel elf onderzoeken tegen leden van de gemeenschap van Mogoñé Viejo wegens het aanvallen van de algemene communicatieroute, terwijl zes anderen (vier vrouwen en twee mannen) willekeurig werden vastgehouden door de staatspolitie, de Nationale Garde en de mariniers, nadat ze in april een barricade hadden georganiseerd in april 2023 in de Campamiento Tierra y Libertad tegen de Corridor. In de gemeenschap van Santa Cruz Tagolaba zijn zeven mensen betrokken bij gerechtelijke procedures, waarbij de stigmatisering en criminalisering van hun strijd om het land en het grondgebied te verdedigen wordt benadrukt. In Puente Madera hebben 17 leden van de gemeenschap een arrestatiebevel tegen hen uitgevaardigd. Dezelfde gemeenschap slaagde er in juni 2023 in een rechtszaak aan te spannen tegen het industriële ontwikkelingscentrum San Blas Atempa Wellbeing[7], dat de bouw verhinderde van een industriepark in een gebied voor collectief gebruik dat bij de gemeenschap bekend staat als “El Pitayal”, dat een van de tien hubs die deel zullen uitmaken van de Interoceanic Corridor.
Zoals vermeld in het rapport Informe sobre la situación de las personas y comunidades defensoras de los derechos humanos ambientales en México[8], uitgegeven door de CEMDA, dat sinds 2012 jaarlijks wordt gepubliceerd, tussen oktober 2021 en juli 2023, vonden 31 individuele en collectieve aanvallen plaats tegen mensenrechtenverdedigers in de context van de Interoceanische Corridor, voornamelijk in Oaxaca en Veracruz. De incidenten zijn voor het grootste deel gepleegd tegen mensen die tot inheemse gemeenschappen behoren. De databases die verband houden met het Interoceanic Corridor-project geven ten minste het volgende aan: 21 gevallen van intimidatie, intimidatie en bedreigingen tegen mensenrechtenverdedigers zelf, of hun families; 11 gevallen van fysiek en psychologisch geweld, waaronder gedwongen uitzetting; 3 gevallen van moord tussen oktober 2022 en juli 2023; 2 gevallen van laster door wijdverbreide mediakanalen; en 43 gevallen van strafrechtelijke aanklachten tegen lokale autoriteiten en mensenrechtenverdedigers in de gemeenschappen San Juan Guichicovi, Mogoñé Viejo, Mogoñé Estación, Paso Real, Estación Sarabia, Tagolaba en Puente Madera.
Op 27 juli hield de waarnemingsmissie een persconferentie in Juchitán (Oaxaca)[9], waar de nationale en internationale organisaties hun zorgen uitten over de schendingen die plaatsvinden in de context van de Interoceanische Corridor en de industriële ontwikkelingscentra, en de getroffen gemeenschappen deelden hun ervaringen. De missie heeft ook een oproep gedaan aan de relevante autoriteiten, waarbij de volgende punten werden benadrukt:
1. Het erkennen en respecteren van het recht op zelfbeschikking, op autonomie, op land, op participatie, op vrije, geïnformeerde en voorafgaande toestemming, en op het leven van inheemse volkeren, in overeenstemming met de hoogste standaard van bescherming.
2. Het garanderen van het recht op toegang tot de rechter en het voorkomen van alle vormen van bedreiging en agressie tegen inheemse volkeren, mensenrechtenverdedigers en milieuactivisten.
3. Het nemen van de nodige stappen om een omgeving te garanderen waarin verdedigers hun werk veilig kunnen uitvoeren, in het kader van artikel 9 van de Regionale Overeenkomst inzake toegang tot informatie, publieke participatie en gerechtigheid in milieuaangelegenheden in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. [10].
4. Inheemse gemeenschappen voorzien van de nodige informatie over de projecten en al zijn componenten, zoals de gaspijpleiding en de ontwikkelingscentra, op een manier die volledig, voldoende en cultureel passend is, om hen in staat te stellen hun recht op zelfbeschikking uit te oefenen .
De persconferentie werd afgesloten met een specifieke vraag voor de gemeenschappen: kunnen de zaken weer worden zoals voorheen? De mensenrechtenverdediger en lid van UCIZONI, Juana Ramírez, antwoordde:
“Onze collega’s zijn vermoord, wie gaat die levens teruggeven?
Wie zal ons gerechtigheid brengen?
Wie gaat de natuurlijke omgeving terugbrengen zoals we die vroeger hadden?
Niets zal meer zijn zoals het vroeger was, omdat de rivieren vervuild zijn, de flora en fauna vernietigd zijn, en niemand gaat die teruggeven, niemand gaat ons compensatie bieden. Geen enkel geldbedrag kan deze schade vergoeden, omdat het schade is die eeuwig zal duren en die de toekomstige generaties die ons volgen, zal blijven beïnvloeden. In deze strijd verdedigen we het leven, zelfs van de volgende generaties.Het is belangrijk dat de staats- en federale regeringen een dialoog aangaan waarin de negatieve ecologische, sociale en culturele gevolgen van dit soort projecten tot in de kleinste details worden beoordeeld. Er kan geen sprake zijn van ontwikkeling zolang er armoede en marginalisering is in onze gemeenschappen, noch van een gebrek aan gezondheidszorg- en onderwijsinfrastructuur, en er kan geen sprake zijn van ontwikkeling zolang onze rechten worden geschonden.”
De situatie in de landengte van Tehuantepec en het lot van de gemeenschappen die er wonen, zullen zorgwekkend blijven. Als gevolg hiervan versterkt PBI de stem van de mensenrechtenverdedigers in de regio die, ondanks het geweld waarmee ze worden geconfronteerd, onvermoeibaar strijden voor de rechten van het individu en de collectieve rechten van hun gemeenschappen, inheemse bevolkingsgroepen en hun gewoonten.
[1] https://www.acnur.org/fileadmin/Documentos/BDL/2011/7642.pdf
[2] Corredor Interoceánico del Istmo de Tehuantepec (CIIT) in het Spaans.
[3] De industriële ontwikkelingscentra (Polos de Desarrollo in het Spaans) zijn kleine geografische gebieden waarin industriële activiteiten worden gepromoot om de lokale ontwikkeling te stimuleren.
[4] Unión de Comunidades Indígenas de la Zona Norte del Istmo.
[5] Centro Mexicano de Derecho Ambiental. [6]https://www.infobae.com/america/mexico/2022/10/29/asesinaron-a-jesus-manuel-garcia-activista-ambiental-opositor-al-corredor-interoceanico-del-istmo/
[7]https://avispa.org/justicia-suspende-parque-industrial-del-corredor-interoceanico/ [8]https://www.cemda.org.mx/wp-content/uploads/2022/03/CEMDA_INFORME2021.pdf [9]https://www.facebook.com/cemda.ac/videos/274058561987375
[10]Escazú Agreement: https://www.cepal.org/en/escazuagreement